پیشگفتار
معماری و شهرسازی معاصر ایران هم اکنون در مسیری قدم برمیدارد که به دنبال گسیختن از تعلقات گذشته و پیوستن به موج خروشان تغییر و نو شدن است. نو شدن و طرحی نو در انداختن همواره منجر به پدید آمدن مفاهیم دوگانه در باورهای جاری در جامعه شده است و معماری نیز از این دوگانگی به دور نمانده است. تغییر در معماری و شهرسازی کشوری همانند ایران میتواند معنایی متفاوت از غرب داشته باشد. وجود میراث عظیم فرهنگی و هنری به همراه آداب و رسوم و شیوهی زندگی اجتماعی منحصر به فرد در ایران، داشتههایی است که نه فقط پیکرهی جامعهی ایرانی را میسازد بلکه میبایست بعنوان اصلی مهم در سمت و سو دادن به تغییرات ناگزیر قرار گیرد. معماری و شهرسازی زمینهگرا بعنوان یکی از شیوههای برخورد با بستر طراحی توانسته راهگشای معماران در کشورهای دارای پیشینهی تاریخی و فرهنگی باشد. آنچه که این نوشته به دنبال رسیدن به آن است جلب توجه معماران و شهرسازان به ابعاد فرهنگی و اجتماعی زمینه در ایران است. از گذشته تا کنون آن چه که به جامعهی ایرانی روحی تازه دمیده فعالیتهای اجتماعی بر خواسته از افکار بزرگان و اندیشمندان این سرزمین بوده است، از قدرت و قوت فرهنگ ایرانی همین بس که با ورود اقوام مختلف به ایران، چه در دورهی پذیرش اسلام و چه در حملهی مغول توانسته حیات خود را با بازتعریف اصول فکری نوین بر اساس باورهای مردمی ادامه دهد. فضاهای جمعی و کالبدهای معماری نیز از همین جریان تاثیرپذیر بودهاند. زمانی که اولین خطبهی نماز برای مسلمانان برگزار شده، مساجد سربرافراشتهاند و شاهکارهای معماری اسلامی پدیدار شدهاند، زمانی که عرفان به اوج محبوبیت خود دست یافته خانقاهها در گوشه و کنار ایران ساخته شده و پناه رهروان حق گشتهاند و … . با این اوصاف برتری فعالیت اجتماعی و جنبشهای فرهنگی بر ساخت کالبد معماری مبرهن است، چرا که بازار بدون خریدار بیغولهای میگردد بدون زندگی انسانی و فعالیت شهری.
زمینهگرایی فرهنگی و اجتماعی الویت طراحی را بر ایجاد بستر مناسب برای تعریف فعالیتهای اجتماعی قرار میدهد و پایههای فکری خود را از فرهنگ و پیشینهی مردم میگیرد. همانطور که راپاپورت در کتاب منشاء فرهنگی مجتمعهای زیستی اشاره میکند: «محيطهاي به ظاهر بينظم و گيجكننده به طور اتفاقي به وجود نيامده، بلكه معمولاً خود بيانگر ساختي مشخص براساس طرح و نظم اجتماعي خاصي ميباشند». میتوان بر اهمیت ابعاد اجتماعی و فرهنگی زمینه معماری بیشتر تاکید نمود بالاخص که نقصان این مهم در معماری و شهرسازی ایران اسلامی بیش از پیش احساس میشود.
نوشتهی پیش رو با مراجعه به پیشینهی جنبشهای فکری انسانگرا در معماری و شهرسازی به بررسی نظریات متفکران غربی و ایرانی معاصر پرداخته و با معرفی معماران زمینهگرا و علاقهمند به بوم سعی در شفاف کردن نمودهای کاربردی زمینهگرایی در معماری و شهرسازی داشته است. در ادامه با تدقیق نمودن ریشههای زمینهگرایی فرهنگی و اجتماعی به مطالعهی مبانی نظری این عرصه پرداخته و نگرشهای مختلف به این موضوع بررسی شدهاند. در فصل بعدی چارچوبی برای ارتباط معماری و فرهنگ طرح شده که بر اساس آن 7 نمونه موردی از طرحها و پروژههای معماری و شهرسازی زمینهگرا مورد نقد و بررسی قرار گرفتهاند. در پایان با استفاده از اطلاعات بدست آمده به جمعبندی و نتیجهگیری نوشتار پیش رو اشاره شده است. تحقیق انجام گرفته در قالب مطالعات کیفی واقع شده و شیوهی مطالعه از نوع تحلیلی-توصیفی بوده است. اطلاعات به کار رفته در این نوشتار از طریق مطالعات کتابخانهای بوده و تصاویر و نمودارها به جز مواردی که نویسنده امکان تهیهی حضوری آنها را داشته است، از طریق مراجعه به کتابها و یا پایگاههای الکترونیکی متعلق به معمار طرح و با ذکر منبع تهیه شدهاند.
امید است این مطالعه هر چند اندک مورد اقبال و مراجعهی پژوهشگران علاقهمند به عرصهی معماری و شهرسازی بومگرا قرار گرفته و به ایجاد فرصتهایی برای مطالعات تکمیلی در این عرصه بپردازد. در این مجال، قدردانی از دکتر پویان احیایی به عنوان جامعهشناس برجسته در عرصهی مطالعات مسائل اجتماعی ایران و دکتر پیمان صالحزاده به دلیل همکاری در عرصهی بهداشت اجتماعی ضروری میباشد.
صبا حسینی نسب / بهار 1397
فهرست مطالب
فصل اول: از انديشه تا عمل
1-1: تعریف زمینهگرایی
1-2: نظریات راجر ترانسیک
1-3: نظریات نوربرگ شولتز
1-4: آموس راپاپورت
1-5: نظریات سایمون بل
1-6: نوین تولایی
تعریف مفاهیم
تعریف روابط فرهنگی
تعریف روابط اجتماعی
1-8: معماران زمینهگرا
1-8-1: حسن فتحی
1-8-2: نادر خلیلی
1-8-3: راسم بدران
1-8-4: نادر اردلان
1-8-5: کامران دیبا
1-8-6: هوشنگ سیحون
1-8-7: تادائو آندو
1-8-8: تویو ایتو
1-8-9: رنزو پیانو
1-8-10: نورمن فاستر
فصل دوم: فرهنگ و معماري
2-1: تعریف انسان
2-2: تعریف فرهنگ
2-3: اجزای فرهنگ
2-4: هنر و فرهنگ
2-5 : انسان، فرهنگ و معماری
معماری
خانهسازی
شهرسازی
2-6: هنر پست مدرن
معماری پست مدرن
فصل سوم: زمينه به مثابه فرهنگ و اجتماع
3-1: معنای زمینهگرایی
3-2: زمینهگرایی در معماری
3-3: چرایی ظهور زمینهگرایی در معماری
3-4: شیوه نوین دیدن
3-5: رشتهای مستحکم برای طراحی زمینهگرا
3-6: پست مدرنیسم و تطبیق معماری جدید و قدیم
3-7: هدف معماری زمینهگرا
3-8: مقیاس زمینهگرایی
3-9: زمینهگرایی کالبدی
3-10: زمینهگرایی تاریخی
سنتگرایی
نو – سنتگرایی
3-11: زمینهگرایی اقلیمی
3-12: زمینهگرایی انسانگرا
3-13: زمینهگرایی اجتماعی – فرهنگی
معنیشناسی
3-14: نقش زمینهگرایی در مکانمندسازی فضا
3-15: زمینهگرایی و ابعاد توسعه پایدار
عرصههای توسعه پایدار
3-16: زمینهگرایی و معماري پایدار
3-17: بیتوجهی طراحان به ابعاد فرهنگی زمینهگرایی
3-18: جمعبندی افکار راپاپورت
فصل چهارم: کلام آخر
4-1: مجموعه مسکونی روکو، ژاپن، 1981، تادائو آندو
4-2: شهر جدید شوشتر، ایران 1970، کامران دیبا
4-3: سالن اجلاس سران تهران
4-4: موزه هنرهای اسلامیدر دوحه، قطر، 1997، راسم بدران
4-5: توسعه مرکز شهر ریاض، عربستان 1995، راسم بدران
4-6: خوابگاه دانشجویی، توکیو، ژاپن، 1993، آرکوم
4-7: فرودگاه برای هواپیماهای بی سرنشین، آفریقا، رواندا
4-8: تجزیه و تحلیل
4-9: نتیجهگیری
منابع و مأخذ
![دارالفنون](https://www.dfnashr.ir/wp-content/uploads/2022/12/bookmark_4.png)
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.