آلودگی یکی از مشکلات است که عمدتاً در جریان بهره‌برداری از منابع طبیعی و استفاده از سوخت‌های فسیلی به محیط ‌زیست وارد می‌گردد. ایجاد تغییرات نامطلوب در مشخصات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی منابع اصلی حیات یعنی آب، هوا و خاک به مقداری است که بقا و سلامت انسان و دیگر موجودات را به خطر انداخته و یا فعالیت آنها را محدود می‌سازد.

فلزات سنگین اجزاء طبیعی تشکیل دهنده پوسته زمین هستند ولی فعالیت انسان، چرخه ژئوشیمی، بیوشیمیایی و تعادل این فلزات را به هم زده و باعث انتشار آنها در محیط زیست می‌شود. فلزات سنگین از آلاینده های پایدار و با دوام محیط زیست به شمار می آیند، چون از بین نرفته و تجزیه نمی شوند. بنابراین در خاک ها و رسوبات تجمع نموده و مقادیر زیاد آنها در محیط های دریایی و خشکی می‌تواند علاوه بر تاثیر بر موجودات باعث مسمومیت انسان از طریق مصرف غذاهای حاصل از دریا و خشکی می‌شود.

فلزات سنگین در محیط دارای نیمه ‌عمر طولانی هستند، بنابراین در محیط‌های آبی حتی با غلظت کمتر از حد مجاز می‌تواند در مدت زمان طولانی سبب انباشتگی در خاک گردند.

فلزات سنگین به عنوان یک مسئله خطر ساز از ابعاد مختلف و به طور جدی می‌توانند حیات انسان و سایر موجودات زنده را به خطر بیاندازند. یکی از عمده‌ترین منابع تولید کننده این عوامل سنگ‌های معادن و غبارهای آتشفشانی می‌باشند ولی در کنار اینها انسان خود به اشکال مختلف مانند صنایع رنگرزی، آبکاری فلزات و باطری سازی در انتشار فلزات سنگین نقش دارد (زرافشان، ۱۳۷۱). حضور این عوامل در محیط زیست در دراز مدت منجر به کاهش توان تولید مثلی آبزیان، مشکلات تنفسی و عصبی و غیره شده و در ضمن با توجه به تجمع آن در بدن (تجمع زیستی) و انتقال آنها به مصرف‌کنندگان بعدی از جمله انسان می‌تواند عوارض غیر قابل جبرانی را ایجاد نماید. فلزات از منابع گوناگونی می‌توانند وارد آبها شوند که این منابع شامل:

• منابع طبیعی که شامل فلزات موجود در کانی‌های خاک‌ها و سنگ‌ها که از طریق جریان آب درون آنها و یا از طریق فرسایش و هوازدگی طبیعی وارد آب می‌شوند.
• منابع صنعتی که عمدتا شامل صنایع فرآوری کانی‌های فلزی و تولید و تکمیل فلزات می‌باشد.
• فاضلاب‌های خانگی که حاوی مقادیری از فلزات عمدتا سنگین که در ترکیبات مواد آرایشی، بهداشتی و شستشوی مورد مصرف خانگی وجود دارد که عموما قابل چشم پوشی است.
• کشاورزی که از طریق تخلیه و زهکشی باقیمانده مواد آفت‌کش ها و کودهای حاوی فلزات، آب‌ها را آلوده می‌کنند.

در مورد اول می‌توان با توجه به سنگ شناسی منطقه مورد نظر و وضعیت کانه سازی و در مورد دوم نیز می‌توان با بررسی ناحیه مورد بحث از منظر صنایع موجود و آلودگی های تولیدی ناشی از فعالیت این صنایع امکان سنجی ورود فلزات سنگین ناشی از این موارد را بررسی نمود.

فلزات از هزاران سال قبل توسط انسان در نواحی مختلف جهان مورد استفاده قرار گرفته‌اند. گروهی از فلزات بنام عناصر جزئی به میزان‌های میکروگرم تا میلی‌گرم برای فعالیت‌های بیوشیمیایی بدن ضروری هستند (مانند منیزیم، کبالت و روی)، اما درهمین حال افزایش غلظت بعضی از آنها به بیش از حد نرمال می‌تواند در بدن ایجاد مسمومیت کند. گروهی دیگر از فلزات دارای نقش شناخت شده‌ای در بدن انسان نمی‌باشند (مانند سرب و جیوه) و در غلظت‌های کم هم می‌توانند اثرات سمی از خود نشان دهند. با وجود اینکه سالهاست عوارض بسیاری از فلزات شناخته شده است اما در معرض قرار گرفتن با آنها در سطح جوامع مختلف همچنان ادامه دارد و در بعضی از جوامع، بخصوص در کشورهای رو به رشد، میزان آن رو به افزایش نیز بوده است. در این نوشتار، مولفین سعی در بررسي منشاء و میزان آلودگي فلزات سنگين (كروم و كبالت) در آب چاه‌هاي منطقه دماوند دارند.

جعفر فصيحي اردكاني – آزیتا نیاکان / بهار ۱۳۹۴