بصیرت دانایی صرف نیست بلکه دانایی همراه با باور و ایمان است از این رو موجب هدایت و حرکت است در حالیکه علم همواره مقرون باور قلبی نبوده و در نتیجه لزوما مایه عمل به مقتضاتش نیست. بصیرت موجب هدایت بوده انسان را از غفلت بیدار می‌کند انسان بصیر به کمک این قوه از خطر گمراهی و فریب خوردن در امور و موضع‌گیری غافلانه و حساب نشده در امان است بصیرت مانند سپری است که در هنگام فتنه‌ها و مواقف خطرناک انسان را مصون و محفوظ نگه می‌دارد. شاید از این روست که زره و لباس محافظ جنگی را بصیرت نامیده‌اند چون انسان را از شمشیرها و ضربه‌های نابهنگام و غافلانه حفظ می‌کند. بصیرت، علم یقینی است؛ علمی که باور انسان را به گونه‌ای شکل دهد که گویی انسان، بدون واسطه، حقیقت را درک کرده و می‌بیند‌. نیرویی نهانی است که به انسان در شناخت حقایق تا عمق وجود یا باطن آن کمک کند.

بصیرت به معنای آگاهی، شناخت عمیق و اطمینان بخش و علمی یقینی و به منزلهء نوری است که به انسان، توانایی درک حقایق و پشت پردهء حوادث را می‌دهد؛ به گونه‌ای که راه حق را از باطل به وضوح تشخیص می‌دهد و از بحران‌ها و فتنه‌ها به سلامت عبور می‌کند. بر این مبنا، انسان بصیر کسی است که چشم دل او به نور الهی روشن گشته، از حواس ظاهری خود به بهترین وجه استفاده می‌نماید. چنین انسانی، مانعی در برابر چشم و گوش و پیش روی خود ندارد؛ اهل اندیشه و تدبّر است و با دلایل روشن و یقین و اطمینان سخن می‌گوید. از مهم‌ترین ویژگی‌های بصیرت، می‌توان به این موارد اشاره کرد:

بصیرت، مربوط به قلب و ذات و جان انسان است؛

بصیرت، معرفت بدون اجمال و ابهام است؛

بصیرت، آرامش‌دهنده قلب است؛

بصیرت، روشنایی و نور خاص است؛

ایمان به خدا و اعتقاد به وحی و نبوت و امامت، نوری در عمق جان پدید می‌آورد که این پرتوافکنی و نورافشانی همان بصیرت است. دیده بصیرت، در واقع همان شعور فطری مرموز و ادراک باطنی موجود در باطن انسان است که قدرت تشخیص نیک و بد، خیر و شر و حق و باطل را دارد و او را به آینده‌نگری و پیروی از حق و دوری گزیدن از باطل، دعوت می‌کند. در واقع بصیرت و بینش، نور درونی است که شخص با آن نور می‌تواند در میان مردم، سالم و سازنده زندگی کند. این انسان با بصیرت است که راه را از چاه و حقیقت را از امر غیر حقیقی بازمی‌شناسد و با در نظر گرفتن اطلاعات و داده‌ها، گزینشی برتر و بهتر دارد و در ارائه رأی و نظر، تصمیم صحیح و درست را اتخاذ می‌کند.

اهمیت بصیرت از آنجا روشن می‌شود که بصیرت، محور همه اعمال انسان است و عکس العمل‌های متفاوت انسان بر‌اساس بینش و بصیرت او شکل می‌گیرد و ارزش و اعتبار انسان، وابسته به نوع بینش اوست بصیرت در صورتی حاصل می‌شود که شنیدن، همراه تفکّر و دیدن همراه با دقت باشد و با عبرت‌ها، قواعد و سنت‌های الهی تطبیق و سنجیده شود. در این شرایط راه از بیراهه شناخته می‌شود؛ به ویژه در هنگام فتنه‌ها هدف کلی از بصیرت، شناخت و شناساندن حق و حقیقت است تا در سایۀ بصیرت و روشن‌دلی، جامعه رو به تکامل و سعادت پیش برود و شرایطی فراهم آید که جامعه اسلامی در مسیر حق قرار گیرد، به کمال نهایی برسد و زمینه‌ساز حکومت عدل الهی شود. این کتاب در تلاش است بصیرت و ولایت را در منظر قرآن و نهج البلاغه و همچنین سخن بزرگان مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. امید است مورد توجه دوستداران علم و ادب قرار گیرد.

انسیه قلیچ‌لی / ۱۳۸۹