جوامع در طول حیات خود با موانع و مشکلات متعددی مواجه می‌شوند که ضروری است برای کنترل مشکلات یا پیشگیری از آنها تمهیداتی را اتخاذ ‌نمایند. یکی از موضوعاتی که جامعه کنونی با آن مواجه است گسترش فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی همچون شبکه‌های اجتماعی مجازی و دسترسی آسان به اطلاعات از طریق فضای مجازی است. در عصر حاضر، با توجه شیشه‌ای شدن مرزها هیچ جامعه‌ای نمی‌تواند مانع ورود فناوری به درون کشور و دسترسی به اطلاعات گردد. ضمن اینکه این شرایط می‌تواند به عنوان یک فرصت در نظر گرفته شود؛ اما چنانچه تدابیر لازم اتخاذ نگردد می‌تواند تهدیدهایی را نیز برای جوامع به دنبال داشته باشد که از جمله آنها گسترش آسیب‌های اجتماعی نوپدید است. اصطلاح آسیب‌های اجتماعی نوپدید  ناظر به برخی از آسیب­های اجتماعی است که بروز و شیوع آنها اخیراً در جامعه مدرن افزایش یافته است. از جمله این آسیب‌ها می‌توان به آسیب‌های ناشی از اینترنت‌، شبکه‌های اجتماعی مجازی، ماهواره و به طور کلی آسیب‌های مرتبط با فناروی‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی اشاره نمود.

از مهمترین فناوری‌های نوین اطلاعاتی و ارتباطی می‌توان به شبکه‌های اجتماعی مجازی اشاره نمود. شبکه‌هاي اجتماعي مجازی، سایت يا مجموعه سایت‌هایی هستند که این امکان را فراهم مي‌آورند تا کاربران بتوانند علاقه‌مندي‌ها، افکار و فعاليت‌هاي خودشان را با ديگران به اشتراک بگذارند و ديگران هم اين افکار و فعاليت‌ها را با آنان سهيم شوند. يک شبکه اجتماعي مجازی، مجموعه­اي از سرويس­هاي مبتي بر وب است که اين امکان را براي اشخاص فراهم مي‌آورد که توصيفات عمومي يا اختصاصي براي خود ايجاد کنند، يا با ديگر اعضاي شبکه ارتباط برقرار کنند، منابع خود را با آن‌ها به اشتراک بگذارند و از ميان توصيفات عمومي ديگر افراد، براي يافتن اتصالات جديد استفاده کنند. همچنین، شبکه­هاي اجتماعي مجازی، محل گردهمايي صدها ميليون کاربر اينترنت هستند که بدون توجه به مرز، زبان، جنس و فرهنگ، به تعامل و تبادل اطلاعات می‌پردازند. در واقع، شبکه­هاي اجتماعي براي افزايش و تقويت تعاملات اجتماعي در فضاي مجازي طراحي شده­اند. علاوه بر این، از طريق اطلاعاتي که بر روي پروفايل افراد قرار مي­گيرد مانند عکس کاربر، اطلاعات شخصي و علايق (که همه اين­ها اطلاعاتي را در خصوص هويت فرد فراهم مي­آورد) برقراري ارتباط تسهيل مي‌گردد. کاربران مي­توانند پروفايل­هاي ديگران را ببينند و از طريق برنامه­هاي کاربردي مختلف مانند ايميل و چت با يکديگر ارتباط برقرار کنند.

ويژگي‌هاي خاص دوره نوجوانی و جواني مانند نياز به هويت‌يابي، انگيزه پيشرفت، تمايل به کشف امور ناشناخته، نياز به تفريح و شادي‌هاي عاطفي، تنوع‌طلبي و گرايش به همگام شدن با نوآوري‌هاي جهاني، از جمله زمينه‌هايي است که مطلوبيت استفاده از اين رسانه‌ها را در بين نوجوانان و جوانان شدت مي‌بخشد. در واقع، با توجه این‌که جوانان بخش مهمي از سرمايه انساني جامعه را تشکيل مي‌دهند، تغييرات اجتماعي- فرهنگي اين نسل از اين ظرفيت برخوردار است که منشأ دگرگوني‌هايي در ديگر سطوح جامعه باشد. از اين رو، شناخت اين که آن‌ها چطور از قابليت‌هاي فضاي مجازي استفاده مي‌کنند و از آن تاثير مي‌پذيرند، به يک دغدغه مهم تبديل مي‌شود. در اين راستا اين پرسش مطرح مي‌شود که حضور نوجوانان و جوانان ایرانی در فضاي مجازی شبکه‌های اجتماعی چه آسیب‌هایی را می‌تواند برای آنها در پی داشته باشد؟

کتاب حاضر، با تکيه بر يک رويکرد اکتشافي و با تلفيق و ترکيب پژوهش‌هاي صورت گرفته توسط نگارندگان طي سال‌هاي اخير، درصدد است تصوير کلي از آسیب‌های اجتماعی نوپدید به وجود آمده به‌واسطه استفاده نوجوانان و جوانان ایرانی از شبکه‌هاي اجتماعي مجازي ارائه دهد.

سیمین افشار و صمد عدلی‌پور / بهار ۹۴