منابع و امکاناتی که در هر کشور وجود دارد کمیاب و محدود است و در مقابل مردمی که در هر کشور زندگی می‌کنند دارای خواسته‌های نامحدود می‌باشند بنابراین بایستی از امکانات موجود استفاده بهینه و درستی انجام گیرد. وظیفه علم اقتصاد است که منابع موجود را برای تولید انواع کالاها و خدمات به‌گونه‌ای اختصاص دهد تا بیشترین رضایت خاطر را ایجاد کند به همین جهت علم اقتصاد را علم مدیریت منابع کمیاب تعریف می‌کنند. فرایند تخصیص بهینه شامل تولید، توزیع و مصرف می‌شود. در یک تعریف کلی می‌توان اقتصاد را به‌صورت زیر تعریف کرد: اقتصاد علم تخصیص بهینه منابع و امکانات کمیاب و محدود برای تأمین خواسته‌های نامحدود بشر است.

علم اقتصاد از لحاظ حوزه‌ی مورد بررسی به دو بخش اقتصاد خرد و اقتصاد کلان تقسیم می‌شود. اقتصاد خرد به بررسی رفتارها و کردارهای اقتصادی افراد و گروههای خاص از افراد (خانوارها و بنگاهها) در بازارهای معین می‌پردازد، ولی اقتصاد کلان به بررسی رفتارها و کردارهای اقتصادی کلی جامعه می‌پردازد. بنابراین می‌توان گفت اقتصاد کلان کل‌نگری است ولی اقتصاد خرد جزءنگری است. در اقتصاد خرد هدف مصرف‌کننده، رفع نیازها و حداکثر کردن مطلوبیت و هدف تولیدکننده، حداکثر کردن سود است. در اقتصاد کلان مباحثی از قبیل تقاضای کل، عرضه کل، تولید ناخالص ملی، تورم، اشتغال، رشد اقتصادی و … مورد مطالعه قرار می‌گیرد. هدف از مطالعه اقتصاد کلان شناسایی و تجزیه ‌و تحلیل پدیده‌ها و متغیرهای کلی اقتصادی، محاسبه و اندازه‌گیری آن‌ها، تعیین روابط بین متغیرها به‌منظور پیش‌بینی و اتخاذ سیاست‌های مناسب برای آینده و اصلاح سیاست‌ها و تصمیمات اقتصادی گذشته است.

سیاست اقتصادی عبارتست از مجموعه دستورالعمل‌ها و تدابیری که دولت‌ها و مسئولین اقتصادی برای ایجاد تغییر مطلوب و مثبت در متغیرهای اقتصادی برای رسیدن به اهداف معین اقتصادی اتخاذ می‌کنند. سیاست اقتصادی در مورد اقتصاد دستوری کاربرد دارد زیرا بایدها و نبایدها در اقتصاد دستوری تعیین می‌شوند. اهداف کلی سیاست‌های اقتصادی شامل: برقراری اشتغال کامل، رسیدن به رشد اقتصادی مطلوب، ایجاد ثبات نسبی در سطح قیمت‌ها و ایجاد تعادل در تراز پرداخت‌ها است.

سیاست‌هایی که دولت‌ها اتخاذ می‌کنند ازنظر بعد زمانی شامل سیاست‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت می‌باشند. سیاست‌های کوتاه‌مدت مثل برنامه‌های بودجه سالانه که هر ساله برای سال آینده پیش‌بینی و یک‌ساله اجرا و پایان می‌یابد، سیاست‌های میان‌مدت مثل برنامه‌های پنج‌ساله توسعه و سیاست‌های بلندمدت مثل برنامه چشم‌انداز بیست‌ساله هست. سیاست‌های میان‌مدت و بلندمدت که بر اساس یک سری آمار و اطلاعات موجود پیش‌بینی و تعیین می‌شوند ممکن است باگذشت زمان قبل از پایان مدت برنامه‌ها تغییرات اساسی در متغیرهای استفاده‌شده در پیش‌بینی ایجاد شود که باعث شوند اهداف پیش‌بینی در سیاست‌های میان‌مدت و بلندمدت نیاز به اصلاح داشته باشند تا واقع‌بینانه باشند، اطلاعات موردنیاز برای این اصلاحات به‌وسیله مطالعه اقتصاد کلان به دست می‌آید.

مطالعه اقتصاد کلان از جوانب مختلفی حائز اهمیت است که در اینجا به دو مورد آن اشاره می‌شود:

1) به کمک مطالعه اقتصاد کلان می‌توان عملکرد مسئولین اقتصادی کشور را ارزیابی نمود. چراکه هرکدام از مسئولین اقتصادی برای دفاع از عملکرد خود در طول مدت مسئولیتشان به شاخص‌های اقتصاد کلان متوسل می‌شوند. لذا آگاهی از شاخص‌های کلان اقتصادی ما را در ارزیابی آنان یاری می‌کند.

2) چون متغیرهای مورد مطالعه در اقتصاد کلان به مسائل کلی اقتصادی جامعه مربوط بوده و در اغلب موارد این مسائل ابعاد غیراقتصادی به‌خصوص اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، بین‌المللی و… به خود می‌گیرد لذا برای رسیدن به اهداف غیراقتصادی مطالعه اقتصاد کلان حائز اهمیت است. به ‌عنوان نمونه سیاست‌های افزایش جمعیت و یا سیاست‌های توسعه آموزش نیروی انسانی برای افزایش تحصیلات دانشگاهی بدون توجه به ابعاد اقتصادی آن‌ها نمی‌توانند به موفقیت‌هایی دست یابند. تجربیات گذشته نیز بیانگر این است که هرجایی در برنامه‌ریزی‌های کلان در ابعاد غیراقتصادی به جنبه اقتصادی مسئله توجه نشده با مشکل مواجه شده است.

حال پس از یادآوری تعریف علم اقتصاد و تقسیم‌بندی آن از نظر قلمرو مطالعه که به دو شاخه اقتصاد خرد و کلان تقسیم می‌شود، به جهت اینکه هدف کتاب حاضر بیان مباحث کلان اقتصادی است لذا پس از تعریف اقتصاد کلان به هدف مطالعه اقتصاد کلان و سیاست اقتصادی که هدف مطالعه اقتصاد کلان است اشاره شد و سپس اهمیت مطالعه اقتصاد کلان مطرح شد و در ادامه به ساختار فصل‌های کتاب اشاره می‌گردد.

با توجه به هدف مطالعه اقتصاد کلان در این کتاب ابتدا در فصل اول در غالب جریان‌های مدور درآمد و تولید به معرفی و شناسایی تعدادی از متغیرهای اقتصادی از قبیل چرخه اقتصادی، تولید ملی، درآمد ملی، پس‌انداز، سرمایه‌گذاری، نقش عاملان اقتصادی در چرخه‌های اقتصادی و تزریقات و تراوش‌ها اقتصادی و غیره اشاره گردیده است.

در فصل‌های دوم و سوم به محاسبه و اندازه‌گیری برخی از شاخص‌های مهم کلان اقتصادی مثل تولید ملی، درآمد ملی و متغیرهای مرتبط با آن و همچنین محاسبه و اندازه‌گیری شاخص قیمت‌ها، تورم و متغیرهای واقعی پرداخته‌شده است. در فصل چهارم روابط بین متغیرهای اقتصادی در غالب مدل‌های اقتصاد کلان مطرح ‌شده است. فصل پنجم سیاست مالی و کاربردهای آن در غالب تغییر درآمد ملی تعادلی به‌منظور رسیدن به اهداف معین اقتصادی بحث شده است. فصل ششم بحث سرمایه‌گذاری و عوامل و معیارهای ارزیابی آن و ارتباط آن با نرخ بهره و درآمد ملی بیان گردیده است که ارتباط‌دهنده بازار کالا و بازار پول ست. فصل هفتم پول و چگونگی ایجاد آن و همچنین بازار پول و تعادل در آن بررسی گردیده است. در فصل هشتم تعادل همزمان بازار کالا که از فصل چهارم و پنجم به‌دست‌آمده و تعادل بازار پول که از فصل هفتم ایجاد شده در غالب معادلات IS و LM پرداخته است. در فصل نهم مباحث تورم و بیکاری که از جمله معضلات اقتصادی کشورها تلقی می‌شوند مطرح‌شده و راهکارهایی جهت کنترل و مهار آن‌ها بیان‌شده است؛ و نهایتاً جهت آشنایی با مسائل اقتصاد بین‌الملل در فصل دهم اشاره کلی به بحث تجارت بین‌الملل و مالیه بین‌الملل و همچنین جهت آشنایی به تعدادی از سازمان‌ها و نهادهای اقتصادی بین‌المللی اشاره گردیده است.

صفی‌الله بخشعلی / زمستان 1395