مشکلات مزمن سلامت، بیماری‌هایی هستند که قابل‌درمان نیستند، بلکه باید توسط بیمار و متخصص سلامت کنترل شوند. با این حال بشر از درمان این بیماری‌ها ناامید نشده و برای یافتن راه بهبود آن‌ها در تکاپوست. هر بیماری مزمن، می‌تواند دهه‌ها به طول انجامد و تأثیر منفی بر روند سلامت عمومی و کیفیت زندگی افراد داشته باشد. از میان بیماری‌های مزمن، دیابت، شایع‌ترین بیماری متابولیک طی سال‌های اخیر است که به آن بیماری کشنده خاموش نیز می‌گویند، چرا که ممکن است فردی سال‌ها به آن مبتلا باشد ولی از آن بی‌خبر باشد و پس از بروز علائم متوجه آن گردد. این بیماری به شدت با سبک زندگی فرد مرتبط است و مؤلفه‌های رفتاری و هیجانی بسیار قوی دارد و عوارض آن به طور مشخص بر کیفیت زندگی بیمار تأثیر دارد. پیشرفت عوارض و هزینه‌های بالای درمان این بیماری عمدتاً ناشی از کنترل نامناسب قند خون است. اولین گام ضروری کنترل بیماری، انجام فعالیت‌های خود مراقبتی دیابت است که نیازمند توجه بیمار به رژیم غذایی، فعالیت بدنی، نظارت بر قند خون و انطباق با داروهای تجویز شده است. مجموع این فعالیت‌ها تحت عنوان فعالیت‌های خود مدیریتی شناخته‌شده‌اند. از آنجا که 95% مراقبت و درمان دیابت در افراد بزرگسال توسط خود بیمار انجام می‌گیرد. لذا برای درمان دیابت باید ابعاد روان‌شناختی آن مد نظر قرار گیرد، چرا که فرد، مرکز اصلی کنترل و تصمیم‌گیری در درمان روزانه بیماری خود است. علاوه بر این، مطالعات مختلف تأیید نموده‌اند که با وجود اهمیتِ سازگاری بیمار و مراقبت وی از خویش، داشتن اطلاعات به تنهایی کفایت نمی‌کند، بلکه توانایی بیمار در مقابله مؤثر با استرس‌های حاصل از دیابت در زندگی روزمره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

از آنجایی که این دسته از بیماری‌های جدید زندگی، از نظر ماهیتی چند عاملی هستند، روانشناسی نیز مانند پزشکی، نقش مهمی در پیشگیری، کنترل و درمان آن‌ها ایفا می‌کند. در سال‌های اخیر مداخلات روان‌شناختی متعدد مانند آموزش خود مدیریتی، مدیریت استرس و آرام‌سازی، درمان رفتاری و درمان شناختی- رفتاری روی دیابت انجام پذیرفته است. هر یک از درمان‌ها اثرات مثبتی بر کنترل دیابت نشان داده‌اند. در کنار درمان‌های فوق، در سال‌های اخیر درمان روان‌شناختی دیگری به نام درمان مبتنی بر پذیرش و تعهـد، برنامه‌ای اختصاصی برای کنترل دیابت تدوین کرده است که نسبت به درمان‌های قبلی انطباق بیشتری با ماهیت مزمن بودن دیابت دارد. این درمان مزایای دیگری نسبت به مداخلات قبلی دارد. برای نمونه، اکثر مطالعات روان‌شناختی همچون درمان‌های شناختی- رفتاری که تا به حال برای خود مدیریتی دیابت به کار رفته‌اند، درعین‌حال که هزینه‌های بالایی را در برداشته‌اند، بر توقف، تغییر یا کاهش افکار و هیجان‌های منفی مرتبط با دیابت پرداخته‌اند. درحالی‌که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد به عنوان یکی از درمان‌های موج سوم، هزینه‌های کمتری در بر دارد و بر پذیرش افکار و هیجان‌های مرتبط با بیماری دیابت تأکید دارد. این درمان به جای تلاش برای تغییر یا توقف افکار، بر پذیرش افکار با تأکید بر شفاف‌سازی ارزش‌ها و اهداف فرد اشاره دارد. چرا که در واقع، حذف افکار مرتبط با دیابت که جزئی از ماهیت بیماری محسوب می‌شود، تقریباً غیرممکن یا بسیار سخت است و شاید یکی از علل کوتاه بودن اثر برخی درمان‌ها بر کنترل دیابت، همین نکته باشد.

درمان گروهی پذیرش و تعهد یک مداخله روان‌شناختی مبتنی بر تجربه است که راهبردهای مبتنی بر آگاهی و پذیرش را همراه با راهبردهای تعهد و تغییر رفتار به منظور افزایش انعطاف‌پذیری روان‌شناختی به کار می‌گیرد، این درمان ابتدا توسط استیوان هیز در دهه 1980 برای درمان اختلال‌ها و بیماری‌های مختلف معرفی گردید و شواهد تجربی در مورد تأثیر این روش درمانی بر اختلال‌ها و بیماری‌های مختلف رو به افزایش است.‌ برای بهبود خود مدیریتی دیابت نیز اولین بار، جنیفر گریک در سال 2004 برای ارائه رساله دکتری خود به راهنمایی دکتر هیز پیشنهاد داد و کتابچه راهنمای درمانگر و کتاب کار بیمار توسط آنان ارائه شد. من نیز این درمان را برای رساله دکترای خود در ایران انجام دادم و نتایج مفیدی از آن به دست آمد، لذا بر آن شدم تا کتابچه راهنمای درمانگر و کتاب کار بیمار را ترجمه و در اختیار محققین قرار دهم. این درمان طی 7 تا 10 ساعت در 7 تا 10 جلسه بسته به امکانات موقعیت‌های مختلف درمانی قابل‌اجرا است و تفاوت ساعت و جلسات نیز به خاطر تفاوت در زمانی است که صرف قسمت‌های آموزشی آن و انجام تکالیف کلاسی برای تک‌تک افراد گروه می‌گردد و جنبه آموزشی این درمان برای مدیریت دیابت بیشتر است.

طبق این دیدگاه، وقتی که فردی به شدت به محتوای تفکرات منفی اعتقاد و باور دارد، ممکن است انعطاف‌پذیری روان‌شناختی و رفتاری‌اش در پاسخ به این افکار کاهش یابد و از خود مراقبت لازم را نداشته باشد. مثلاً اگر فرد مبتلا به دیابت عمیقاً این باور را داشته باشد که دیابتش منجر به مرگ زودرس او می‌گردد، به احتمال بیشتری ممکن است از این افکار اجتناب کند و برای رهایی از این احساس ترس ممکن است فعالیت‌های خود مدیریتی دیابت را نادیده بگیرد. این اجتناب تجربی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد تمایلی ندارد تا در تماس با رویدادهای ناخوشایند شخصی (مثل درد روان‌شناختی و بدنی، افکار، احساسات و غیره) بماند. هدف درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد برای مدیریت دیابت، ایجاد مستقیم تغییر در مراجع نیست، بلکه هدف آن کمک به بیمار است تا بتواند به روش متفاوتی با تجاربش ارتباط برقرار کند و با اطلاعاتی که در مورد مدیریت بیماری به فرد داده می‌شود، قادر شود با زندگی معنادار و مبتنی بر ارزش زندگی کند. لذا انرژی خود را به جای مقابله با اجتناب از رویدادهای ناخواسته، صرف ارزش‌ها و کیفیت زندگی خود کند.

مترجم